Teveel aan tafel

Ethiek blijkt een onderdeel binnen het filosofisch spectrum dat me boeit en raakt. Ik denk omdat het direct gerelateerd is aan het 'mens zijn'. Of, zoals onze docent het noemt, aan de vraag hoe we als mens goed kunnen mensen in het leven. In wezen is elke ethiek een sociale ethiek, zonder mensen ís er zelfs geen ethiek. En het komt altijd om de hoek op de momenten dat het wringt...

Kijk, daar zit de adder. Ik ben niet zo van het wringen. Ondanks dat ik me verbaal best goed kan uitdrukken, knijpt m'n keel dicht zodra het begint te wringen. M'n lichaam reageert voelbaar en m'n denken maakt overuren. Misschien dat ik het daarom wel lekker vind om denkhandvatten te krijgen om zo'n wringende situatie via verschillende ethische modellen te 'ontleden'. Niet dat ik daar de tijd voor heb in het moment dat het wringen zich voordoet, maar uiteindelijk begint alles met bewustzijn. En dat wordt duidelijk getraind.

Ethische reflectie begint natuurlijk met reflectie op je eigen - vaak onbewuste - horizon. En hoe die betekenis geeft aan wat je doet. Hoe die maakt dat jij de dingen begrijpt en de ander 'verstaat'. Natuurlijk, we hebben allemaal onze eigen bril op en ons eigen referentiekader. Maar ik had hem nog niet zo scherp gevoeld als in een treffend beeld dat de docent schetst:

In ieder gesprek zitten vier mensen aan tafel. Jij en ik. Maar ook de persoon die jij denkt wie ik ben en de persoon die ik denk wie jij bent. Auw. Ja, zo kan het werken. Als je niet bewust bent en teveel gelooft in jouw eigen waarheid. Een goed idee dus om voor ieder gesprek even je bril te poetsen. En maar twee stoelen neer te zetten...

Iemand moet het doen...

De ochtend van onze lesdag is het altijd drukker dan normaal in onze groepsapp. Een enkeling meldt zich af, er is wat reisadvies of vertragingsmeldingen, dat soort dingen. Deze keer meldt een klasgenoot dat ze er door omstandigheden via zoom bij zal zijn. Fijn dat de academie die mogelijkheid biedt, jammer voor de gezelligheid. Ik wens haar fijn weekend, maar vraag ook bezorgd 'wie gaat me nu uitlaten?'

De lunchpauze tussen onze lessen is niet alleen nodig om te schakelen tussen de vakken, maar ook om energie op te doen via voedsel en zuurstof. Voor dat laatste wijken we meestal uit naar een mooi aangelegd volkstuinenpark tegenover het college. Ik moet bekennen dat de huismus in mij zich daarvoor op sleeptouw laat nemen, anders komt het er niet van. En met dit wandelmaatje is dat nooit saai, want zij heeft dan wel net zo'n opmerkzaam oog als ik, maar ziet toch net weer andere dingen. Zoals een eenzaam overgebleven peer aan een herfsttak. Door mij gelijk als 'moedig' bestempeld, waarop een droog 'of hij heeft moeite met loslaten' klinkt. Oh ja, we hebben ook wel dezelfde humor, dus als je de thema's van de lessen mee naar buiten neemt, zijn dit soort dialogen onvermijdelijk.

Na een intensieve ochtend teleologie en utilitarisme sluiten we voldaan onze schriften. Meer uit gewoonte dan uit noodzaak haal ik m'n telefoon weer van de vliegtuigstand, want God behoede dat ik iets heb gemist... Gelijk piept er een bericht van m'n wandelmaatje de groepsapp binnen:

'Wil iemand Astrid even uitlaten?'

Leerzaam Netflixen

En de tweede module is van start. Dit wordt een pittige. We gaan niet alleen op zoek naar onze levensbestemming en sleuteltalenten, maar duiken ook in de wereld van de ethiek. Iets met deontologie en teleologie. Plicht en effect geloof ik, maar vraag het me over vijf weken nog een keer. De docent is in ieder geval een aanstekelijke verhalenverteller, dus mijn aandacht heeft ie!

De leukste verrassing kwam echter van de lijst met 'aanbevolen literatuur'. Want daar noemt hij gewoon de Netflix serie The Good Place van (scenario)schrijver Michael Schur. En laat ik die nu al in flarden gezien hebben. Omdat het steeds bleef bij toevallige meekijkscènes snapte ik er werkelijk niks van. Ze probeerden me de strekking wel eens uit te leggen, maar dan denk je ook al snel 'laat maar'. Maar toch. Tijdens het laatste seizoen bleef ik steeds vaker zitten en werd ik geraakt door de diepere lagen over wanneer ben je een 'goed mens', wanneer ben je goed genoeg en wanneer is het leven zinvol. En volbracht.

Deze module geeft me dus een perfect excuus om de hele serie nog eens te bekijken. En om dit keer van begin tot eind te blijven zitten. Geweldig. Met in seizoen 2 al een heerlijke monoloog van ethische filosofieprofessor, wanneer hij heeft ontdekt dat het 'puntensysteem', dat ieders goede en slechte daden bijhoudt, niet meer past bij de complexe wereld waarin we leven en niemand ooit nog genoeg punten zal scoren om in The Good Place te komen na diens dood:

"In grote lijn zijn er drie theorieën over hoe je 'goed' moet leven. Aristotels' deugdethiek geloofde in bepaalde deugden van geest en karakter, zoals moed en gulheid. Je moet proberen je te ontwikkelen volgens deze deugden. In de gevolgenethiek komt de basis voor het beoordelen van goed of slecht voort uit de gevolgen van een actie. Hoeveel nut of goeds kwam eruit, tegenover hoeveel pijn of slechts. Volgens de deontologie zijn er strenge regels en plichten voor iedereen, zodat de samenleving functioneert. Ethisch zijn is gewoon deze plichten nakomen en die regels volgen.

Maar de échte zin van het leven, het ethische systeem dat je moet volgen, is nihilisme. De wereld is leeg. Niks heeft zin en je gaat gewoon dood. Dus doe maar wat!"

Gelukkig hebben we na de lunch Zingeving & levensbestemming. Anders ga ik zo 'leeg' naar huis om maar wat te doen.