De vorming van een poëtische ervaring

Altijd al een ontwikkeld mens willen zijn? Lees dan eens het boek Brief aan een middelmatige man, van Joep Dohmen. Het ligt bij mij al een tijdje op tafel, het lezen gaat langzaam, maar dat ligt niet aan Joep. Ik heb gewoon teveel andere dingen die me bezighouden. En toevallig genoeg hebben die vooral te maken met datgene waar het boek mee begint; een uiteenzetting van het proces van zelfontplooiing.

Dohmen maakt daarvoor gebruik van het artikel Hoe zou het zijn om ontwikkeld te zijn van Peter Bieri, dat in augustus 2008 verscheen in de Groene Amsterdammer. En als je Bieri’s acht belangrijkste aspecten van vorming – of Bildung – op de rij zet, dan krijg je toch een mooi beeld van wat er bij komt kijken om een wijs mens te zijn.

• Oriëntatie op de wereld of nieuwsgierigheid:
  het verlangen om te ervaren wat er allemaal in de wereld is. Je leert de wereld kennen en je leert het leerproces van het kennen.
  


• Verlichting, inzicht in de totstandkoming en de grenzen van kennis:
  inzien wat weten en begrijpen precies inhouden. Je weet onderscheid te maken tussen pure retoriek en echte ideeën, je hebt een kritisch bewustzijn gevormd.
  


• Cultuurhistorisch bewustzijn:
  hoe is het gekomen dat wij zo denken, voelen, praten en leven? Je ontwikkelt het vermogen om de eigen cultuur van een zekere afstand en met een zekere ironie te bekijken.
  


• Morele gevoeligheid:
  dat gaat over empathie, ook en vooral waar dat niet vanzelf spreekt. Je leert de hachelijke kunst om de balans te bewaren tussen het erkennen van het vreemde en het vasthouden aan de eigen morele opvattingen.
  


• Uitdrukkingsvermogen of articulatie:
  de gevormde mens is een lezer, hij houdt van literatuur, kijkt naar films en dans, luistert naar muziek et cetera. Een ontwikkeld mens is uitdrukkelijk géén passieve consument, maar iemand voor wie lezen, kijken en luisteren een manier van dieper ervaren is. Daarmee leer je ten overstaan van anderen uit te drukken hoe je iets geïnterpreteerd hebt, wat je begrepen hebt en hoe je iets begrepen hebt.


• Zelfkennis:
  hier gaat het erom dat je tot op zekere hoogte begrijpt wie je zelf bent en dat je je denken, voelen en willen enigszins doorziet. Opdat je niet zomaar een sociale identiteit klakkeloos overneemt. Je moet dus leren met een dubbele blik naar jezelf te kijken, met een kritisch zelfvertrouwen.
  


• Het geluk van de poëtische ervaring:
  het onophoudelijk knopen, losmaken en opnieuw knopen van je innerlijk net van betekenissen. Het leren onderscheid te maken tussen een beïnvloeding die je van jezelf vervreemdt en één die je vrijer maakt, omdat ze je dichter bij jezelf brengt.
  


• Passie of poëtische woede:
  dit gaat niet langer over actieve vorming, maar over een ‘openstaan voor’. Deze ervaring duidt op de vreugde dat je de wereld een beetje beter begrijpt; op de ervaring van iemand die eindelijk bevrijd is van een hardnekkig bijgeloof of een dwangmatige voorstelling.

Nou, dat klinkt toch mooi? Maar meneer Joep heeft ook nog een eigen kijk op de zelfontplooiing van Bieri. Het jezelf vormen en ontwikkelen betekent voor hem dat je innerlijke reikwijdte toeneemt. Dat je meer visie en daadkracht krijgt en een groter hart. En dat is de meest fantastisch ervaring die je als mens kunt opdoen.

Nou, dat lijkt me wel wat. Het is dan ook niet helemaal toevallig dat ik volgende week een inspirerend seminar bijwoon waar volgens mij een heleboel bildung voorbij gaat komen. Of waar ik in ieder geval wat plooien in mezelf ga gladstrijken. Ik ben alleen wel bang dat deze boekbrief dus nog even op m'n leestafel blijft liggen… Maar ach, die heb ik straks toch ook helemaal niet meer nodig!