Snelkookschrijven

Genoeg theorie, er moet geoefend worden. Om straks onze spirituele autobiografie op te kunnen leveren, gaan we nu aan de slag met schrijftechnieken. Leuk. Maar ik word direct geconfronteerd met m'n grootste valkuil: tijd. Korte stukjes schrijven ben ik wel gewend, alleen, ik ben een trage finetuner, een oppoetser.

Nou, hier worden gelijk de duimschroeven aangedraaid. In belachelijk korte tijd komen grote opdrachten voorbij. Ga terug naar je ouderlijk huis van toen je tien was. Loop er naartoe, ga naar binnen, loop rond in de woonkamer, de keuken en ga door naar je slaapkamer. Beschrijf alles wat je ziet, welke geuren en geluiden komen naar boven, hoe voelt het om daar weer te zijn. Maak een woordenwolk van gebeurtenissen of thema's die bij dat huis en je jeugd horen. Kies een thema en daarbinnen één incident. Beschrijf dat voorval in de tegenwoordige tijd vanuit de ik-persoon. Klaar? Zet er een titel boven. Tot slot, schrijf een positief, opbeurend kaartje namens het huis - dat natuurlijk heeft gezien wat er gebeurde - aan je kind-ik. 

Zalig. Maar elke keer als ze aankondigt dat de tijd bijna voorbij is... laatste zin... zet nu echt een punt... zit ik nog midden in m'n verhaal. En dan heb ik het teruglezen en herschrijven echt achterwegen gelaten! Oh ja, goed idee, de titel als laatste, maar ook daar zijn zoveel keuzes. Tijd is niet zozeer het grootste probleem, het kiezen en beslissen... daar ligt nog wel een thema.

Dan komt de verrassing. We lezen het incident en de kaart aan elkaar voor. En ondanks het snelkookpanproces zie ik niet alleen die ene gebeurtenis weer heel helder voor me, er verschijnt ook een duidelijk beeld van de jonge-ik en hoe die zich heeft ontwikkeld en waarom die nu hier zit. Je hebt dus helemaal niet zoveel woorden of tijd nodig om tot de kern te komen. Dat geeft hoop.

Het wonder van ons geheugen

"Kennen jullie het verhaal van Japie en de bonenstaak?", vraagt onze nieuwe docent. Nee? Hij begint het verhaal van de arme jongen, de toverbonen en de wereld-van-overvloed, die zich bovenin de bonenstaak bevindt, met aanstekelijke verve te vertellen. Volgens hem staat dit Britse volkssprookje symbool voor het spel tussen het aardse leven en het Hogere Ene, waar het in zijn lessen Kabbalah over gaat.

In mij gebeurt ondertussen van alles. Want ja, ik ken dit sprookje, toch? Toen ik als 12-jarige pianoles had, speelde ik uit een studieboek waarin dit verhaal centraal stond. Er wordt in m'n hoofd aan allerlei geheugendraadje gekriebeld en getrokken. In de pauze zoek ik de docent op en begin te vertellen, dat ik ooit een pianoboek had over Japie.
Dan gebeurt er iets wonderlijks. 

Alsof ik voor een grote kast sta, met allemaal kleine laatjes, gaat er heel langzaam, hoe langer ik mezelf hoor vertellen, steeds weer een laatje open. Met daarin een stukje van de herinnering, die de puzzel niet alleen completer maakt, maar ook scherper. Het waren korte oefenstukjes. Er stonden plaatjes bij die je kon inkleuren. Bij het omhoogklimmen van Japie ging de muziek ook steeds hoger. En het vallen van de reus was dus ook een val in de muziek. En er was iets met die koe, zijn ge-moew zat in de muziek. En die harp natuurlijk. Het verhaal stond er ook bij geschreven, dat moet haast wel, want anders had ik het sprookje niet gekend. Oh wacht, er stond volgens mij ook tekst in de muziek, zodat je het als lied kon meezingen... Ja echt, en het was Engels: Jack and the Beanstalk. Goh... zou dat boek nog ergens zijn?

Als ik - in de trein naar huis - afbeeldingen van de cover en bladmuziek terugvind, valt alles op z'n plek en zit ik ineens weer als jong ding achter die piano. Ik voel ook weer dat ik dit echt leuke stukjes vond om te oefenen. En zingen. Al mijmerend mail ik de gevonden schatten naar m'n docent. Zijn antwoord komt snel: "Wat een mooie uitnodiging om de diepere waarde van deze fijne herinnering innerlijk te onderzoeken: wat betekent dit voor je en is hier een link met 'hogere waarden' aan te wijzen?"

Oh ja, ik zit natuurlijk ook nog gewoon op school...

Loslaten en vernieuwen

Eerste les van de nieuwe module: spirituele autobiografie. Beschrijf je levensgeschiedenis langs de mijlpalen, keerpunten en bijzondere gebeurtenissen die hebben bijgedragen aan je spirituele vorming en zingeving. Waarbij we als opwarmer starten met een Socratische dialoog over loslaten en vernieuwen. Oké, de vakantie is voorbij...

Loslaten. Is dat niet hét thema van het leven? We krijgen er allemaal mee te maken, het moeten loslaten van een vriend, geliefde, familielid. Of dat nu door sterfte is of doordat één van beiden besluit een ander pad te lopen. Maar eigenlijk komt alles terug bij het loslaten van ideeën, verwachtingen, vooronderstellingen, veiligheid en ingebeelde controle. Dat je iets of iemand nodig hebt om... ja, om wat eigenlijk. Om iemand te zijn? Om die persoon te zijn die jij denkt dat je bent? Die persoon waarvan jij denkt dat anderen denken dat jij die bent?

Net zo zeker als het loslaten zelf is het feit dat er nadien altijd iets nieuws voor in de plaats zal komen. Je moet immers eerst iets laten vallen om je handen vrij te hebben. Dan is het inspirerend om anderen te horen vertellen hoe leuk ze het vinden als het universum ze uitnodigt om iets of iemand los te laten. Want wát zal het zijn dat je mag gaan ontvangen? Ach ja, zo kun je er ook tegenaan kijken. Spannend en 'onveilig' kan ook gewoon leuk en prikkelend zijn.

En heel soms moet je loslaten om te kunnen worden wie je werkelijk bent.

Off the grid

Tussen kerst en oud-en-nieuw bracht ik de donkere dagen door in m'n vertrouwde Belgische klooster voor een intieme stilteretraite. De kracht van stilte ken ik al wel, maar tot nu heb ik dit altijd ervaren in de warmte en het licht van zomer, genietend van de bloeiende tuinen, in een redelijk groot gezelschap. Nu was alles letterlijk meer naar binnen gericht - wat geen straf is met zo'n bibliotheek - en door de kleinschaligheid veel intenser. Zalig.

Tussen kerst en oud-en-nieuw zond de VPRO een viertal Wintergasten uit. Janine Abbring in gesprek met vier internationale beroemdheden over hun favoriete beeldfragmenten. Ik loop wat achter, maar ben maar eens begonnen met de eerste: Yuval Noah Harari. Zalig.

Harari liet zich interviewen aan de vooravond van zijn jaarlijkse Off the grid stilteretraite. Twee maanden in fysieke en digitale afzondering, twee maanden mediteren, twee maanden in totale stilte. De geest ontgiften. Oeps. Dat hij iedere dag twee uur mediteert vind ik al een hele prestatie. En ik wil ook altijd graag langer blijven na die vijf dagen... maar twee maanden?!

Na een uurtje vertelt Harari over mediteren, naar aanleiding van de heerlijk Disney-film Inside Out, over de Zelf, je emoties, die computer van binnen. Janine vraagt wat al die emoties doen als je mediteert. Die gaan hun gang, zegt Harari. In een paar mooie minuten legt hij uit wat meditatie voor hem betekent en doet. 

Mediteren betekent niet je gedachten proberen te beheersen. Mediteren draait om observeren: wat gebeurt er? Mediteren gaat niet over zo goed mogelijk focussen op je ademhaling zodat je geest stil wordt. Het gaat over je realiseren dat je maar heel weinig controle hebt over je geest en dat je niet echt begrijpt wat daar allemaal gebeurt.

Hoe beter je je geest leert kennen, hoe beter je je zwakheden kent. En de verhalen die je almaar in je hoofd herhaalt. Je persoonlijke mythologie. Als je niet de moeite neemt om jezelf te observeren, dan creëer je al snel een tempel voor jezelf in je hoofd. Inclusief standbeeld.

Mensen denken dat mediteren dient om van dingen af te komen, maar waar het vooral om gaat is jezelf beter leren kennen. Met name dingen van jezelf die je niet aanstaan.

En dat is precies wat ik ieder jaar in dat klooster ervaar en wat me, ondanks alle intense processen, elke keer een rijker en fijner mens maakt. Zalig.

De Twentse brandweer

Tijdens de heidag met directie en adviseurs onderzoeken we waar de altijd genoemde werkdruk toch zit en hoe we dat kunnen oplossen. Eén van de heren - een geboren Tukker - mompelt wat over alle klusjes die hij allemaal uitbesteedt aan anderen om het voor zichzelf mooi overzichtelijk te houden. We grappen over wat zijn vrouw met hem te stellen moet hebben, want daar zal hij wel behoorlijk bij onder de plak zitten zeker. Zo makkelijk als hij hier delegeert komt ie er thuis vast niet mee weg!

Oh nee, mompelt hij lekker verder, thuis is't net de brandweer: DoeDit, DoeDat!

Belangrijkste beslissing

Op de laatste lesdag van de tweede module worden de eindopdrachten nog eens uitgelegd. De eerste is even leuk als lastig: wat was de belangrijkste beslissing in je leven, en hoe autonoom was je bij het nemen van die beslissing in het licht van alle sociologische en metafysische structuren die in de colleges voorbij zijn gekomen. Poeh...

Tijdens de koffie kletsen we wat over de invalshoeken die je kunt nemen en hoe uiteindelijk alles met alles verbonden is. Wat sowieso maakt dat je eigenlijk bij geen enkele beslissing echt autonoom bent. En natuurlijk de vraag welke van alle beslissingen in je leven je voor deze opdracht kiest.

Ach, zeg ik gekscherend, eigenlijk denk ik dat mijn echt belangrijkste beslissing was om geboren te worden. Nou, klinkt het naast me, mijn belangrijkste beslissing was om van die appel te eten.

Afijn, daarmee is het metafysische deel van de opdracht bij deze in ieder geval gedekt!

Kosmologisch bewustzijn

De modules Metafysica en Spiritualiteit zijn soms even taai als duizelingwekkend. Het is ook voor ieder een beetje zoeken naar wat echt belangrijk of interessant is. Naar wat bij jou resoneert. De stilte in de groep is dan ook geen teken van desinteresse, maar van internaliseren en aanvoelen dat je de docent beter even niet onderbreekt om de lijn in het verhaal vast te houden.

Dan wil toch iemand graag iets inbrengen: een leestip. Want alles wat voorbij komt doet haar denken aan wat de jonge schrijfster Marjolijn van Heemstra beschrijft in haar nieuwe boek In lichtjaren heeft niemand haast – Een zoektocht naar meer ruimte in ons leven (uitgave van De Correspondent). Een pleidooi voor Kosmologisch bewustzijn als medicijn tegen tunnelvisie, verdeeldheid, coronamoeheid en klimaatsomberte. Iets wat ze zelf omschrijft als "een diep besef van het wezenloos grote mysterie van de kosmos waar wij als bewoners van een statistisch gezien onbeduidende planeet dag en nacht onderdeel van zijn. Simpeler gesteld: extreem uitzoomen. Zó ver dat nieuwe verbanden zichtbaar worden."

In een aankondiging op haar boek vertelt Van Heemstra hoe dit kosmologisch bewustzijn je helpt beseffen dat alles bestaat bij de gratie van verstrengeling en dat deeloplossingen dus meestal zinloos zijn. Eigenlijk oefen je met uitzoomen het erkennen van de betrekkelijkheid van iets door het naast iets anders te leggen, en te zien welke betekenis het heeft in verhouding daartoe. Verdwijnen daarmee ineens alle zorgen en benauwdheid? Nee, zegt Van Heemstra, maar er ontstond wel 'adem'. Een ruimte die ze eerder niet voelde. 

Mooi dus, maar hoe doe je dat? Door te vertragen! Iets wat we - alle lockdowns ten spijt - echt heel erg zijn verleerd. Tijd nemen om het zonlicht te zien op de vloer, of om 's nachts naar boven te kijken. Lange tijd extreem uitzoomen doet iets met je denken. Hoe verder weg je staat, hoe beter je ziet dat zelfs de grootste tegenstellingen via ontelbare draden met elkaar verweven zijn. Het relativeren, dat het kosmologisch bewustzijn veroorzaakt, is in feite relateren. Relaties, verbindingen, verbanden zien. 

Oké, ik ben om. Dat is mijn taal. En mijn verlangen. Vooralsnog heb ik die nachten echt nodig om m'n lichaam op te laden, maar dit nieuwe bewustzijn spreekt me aan. Vertragen en uitzoomen. Het geeft me nu al meer rust.

De mens in het midden

Nieuwe ronde, nieuwe vakken, nieuwe docenten. Maar gelukkig met dezelfde klas en dat is fijn om te voelen. We houden elkaar bij deze nieuwe indrukken al goed vast. Alsof we onbewust uitzenden: dit is óns domein, vergis je niet!

In de aanloop naar deze opleiding is het woord verwondering vaak gevallen. Dat zou als een soort rode draad door alle modules lopen. Want is dat niet waar het om gaat in het leven. Zeker als je praat over spiritualiteit en zingeving. Een ander woord dat elke lesdag meermaals voorbij komt is verbondenheid. En ook in deze nieuwe module is dat niet anders. Vooral onze socioloog valt met de deur in huis: alles en iedereen is altijd met alles en iedereen verbonden. Het leven is één grote uitwisseling van fotonen.

En om het menszijn even in perspectief te plaatsen wijst hij ons op de verhoudingen binnen het kosmische plan. Daarin zijn wij mensen in feite enorme reuzen, die in het middengebied leven van het spectrum van het kosmische bestaan. Denken dat we klein zijn is echt een verkeerde waarneming. Zoals we - terecht - versteld staan van de onmetelijkheid van het universum, zo zouden we ook verwonderd moeten zijn over het feit dat er meer kleinheid in ons is dan grootheid buiten ons.

Ja, daar heb ik ooit een mooi filmpje over gezien. Het grote uitzoomen en inzoomen. Me niet realiserend dat de mens dus letterlijk 'in het midden' staat. Wat mij betreft de ultieme les over verwondering en verbondenheid.

We hebben maar één wereld...

Na vijf intensieve lesdagen en een voorzichtig snuffelen aan intervisie, had ik drie weken vrij' om twee scripties te schrijven. Geen toetsing van kennis, maar een kans om het geleerde te reflecteren op je eigen leven. Wat er dan allemaal gebeurt in de worsteling met mezelf als schrijver en met de lesstof in het algemeen, levert al een paar leuke inzichten op voor het portfolio dat we ook nog moeten inleveren aan het eind van het jaar. Never a dull moment.

Na het insturen van beide scripties overvalt me dit weekend op twee momenten een middelbare school-gevoel. Heb ik het allemaal wel goed begrepen? Was ik niet te snel klaar? Ik bak er niks van. De rest is natuurlijk veel dieper gegaan. De docenten vinden me vast een salonspiritueel... Mijn geruststelling is dat ik nog een jaar heb om hierin te groeien en dat vrienden m'n stukken helemaal Astrid vonden.

Die middelbare school piept opnieuw om de hoek als mijn helden van Home Free een nieuwe cover met video uitbrengen: Brothers in Arms van Dire Straits. Een hit uit 1985, waarvan ik de songtekst op de lijst voor m'n examen Engels had gezet. De tekst blijkt opnieuw actueel, als je bedenkt hoe we overal ter wereld steeds feller tegenover onze eigen broeders komen te staan. En deze cover is angstaanjagend mooi. 

Een ontroerende mix dus van terug in de tijd en vooruitkijkend naar een nieuwe toekomst.

Nieuw avontuur: intervisie

De eerste module wordt na vijf lesdagen afgesloten met een dag studiebegeleiding: reflecteren op je leerproces, leren van elkaar via intervisie en toewerken naar een portfolio. Wij zijn inmiddels als klas al wel gewend aan elkaar, maar deze nieuwe studiebegeleider nog niet aan ons. En wij niet aan hem. Dat verloopt nog best wel een beetje... onwennig.

Oké, intervisie, dat doen we dus in groepjes. Je hebt de uitleg gelezen, dus maak maar groepjes. De bedoeling is om elkaar ook tussen de lessen door te ontmoeten, dus geografisch dicht bij elkaar is wel handig. Ja, het kan via zoom, maar liever fysiek. Oh, jullie weten niet waar iedereen woont? Er zijn eenlingen in het hoge noorden, verre oosten en diepe zuiden? Oké, handen voor Amsterdam? Handen voor Den Bosch? Waar woon jij? Eh... iemand anders? Toch maar via zoom?

Na een half uur onnodige chaos zitten we met z'n vijven op een rustig plekje. Zullen we een rondje doen om ieders casus te horen en er dan eentje kiezen?

    "Ik heb hier wel wat moeite mee hoor. Zo'n groepje laat ik liever organisch ontstaan, je wilt toch ook een beetje een klik hebben met elkaar. Waarom zo geforceerd op geografische ligging?"

    "En het is al best wel vroeg in het traject. Ik heb hier wat meer tijd voor nodig geloof ik, ik ben hier nog niet aan toe, het is al zoveel allemaal, ik kan dit er niet bij hebben."

    "Waarom moeten het aldoor dezelfde groepjes zijn eigenlijk. Juist op deze fysieke dagen is het een mooie gelegenheid ook andere mensen te spreken en niet alleen maar je vaste groepje."

    "Toch wel interessant dat je geraakt wordt door het misschien missen van een klik. Juist als geestelijk begeleider moeten we toch met iedereen en vrij van oordeel kunnen praten. Uiteindelijk leer je altijd wel iets van elkaar. Ik word juist geraakt, omdat ik denk dat niemand met mij in een groepje wil."

    "Oké, volgens mij hebben we een casus!"

Een dik uur later hebben we nut en noodzaak van intervisie met elkaar onderzocht. Er is ruimte gegeven voor niet meedoen. Weerstanden zijn uit de knoop gehaald. Er is stoom afgeblazen en impact gedeeld. Hier en daar is een hart onder de riem gestoken. Er is een tussentijdse zoomdatum geprikt en een appgroepje aangemaakt. De volgende dag verschijnt daar: "Ik ben weer helemaal opgeklaard. Dank voor jullie spirit!"

Intervisie geslaagd.